«Μικρό και Μεγάλο Λιβάρι Ιστιαίας»

“Είναι δύο αβαθείς λιμνοθάλασσες όπου βρίσκουν τροφή και ξεκούραση σπάνια πουλιά την εποχή της αποδημίας. Μέρος της επιφάνειάς τους καλύπτουν καλάμια, βούρλα και νούφαρα, ενώ στις όχθες υπάρχουν πόες, θάμνοι και καλλιέργειες. Εδώ βρίσκουμε πάπιες, βουβόκυκνους, φοινικόπτερα, χουλιαρομύτες, χαλκόκοτες, πολλά είδη ερπετών και βίδρες.””

Στις βόρειες ακτές της Εύβοιας, κοντά στο χωριό Κανατάδικα στον Δήμο Ιστιαία‑Αιδηψός, βρίσκονται δύο πολύτιμοι υγροβιότοποι: το Μικρό Λιβάρι και το Μεγάλο Λιβάρι. Αναφέρονται συχνά στην ενότητα «Λιμνοθάλασσες Μικρό και Μεγάλο Λιβάρι Ιστιαίας».

Η σημασία τους είναι πολλαπλή: οικολογική, ορνιθολογική, αισθητική και περιβαλλοντική. Σε αυτό το άρθρο, προσεγγίζουμε το θέμα μέσα από μια μικρή προσωπική, έρευνα, δεν πρόκειται για «τουριστικό» κείμενο, αλλά για μια αναζήτηση όσων κάνουν αυτήν την περιοχή ιδιαίτερη, τα προβλήματα της και τη σημασία της για τη φύση και τον άνθρωπο.

Γεωγραφική και μορφολογική περιγραφή

Το Μεγάλο Λιβάρι (επίσης γνωστό ως λιμνοθάλασσα) εντοπίζεται περίπου 5,5 έως 6 χλμ. βόρεια της Ιστιαίας, στο σημείο όπου ο κάμπος φτάνει προς την παραλία των Καναταδίκων.

Δεδομένα που παραθέτει η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αναφέρουν πως το Μεγάλο Λιβάρι έχει έκταση περίπου 1.500 στρ. (υδάτινη επιφάνεια και βαλτώδεις εκτάσεις) ενώ το Μικρό Λιβάρι εκτείνεται δυτικά του οικισμού Κανατάδικα με έκταση περίπου 360 στρεμμάτων.

Αμφοτέρες οι λιμνοθάλασσες είναι παράκτιες, επικοινωνούν με τη θάλασσα μέσω μικρών στομίων, και τροφοδοτούνται από ροές γλυκού νερού (πηγές, ρυάκια) καθώς και από τη θάλασσα και αυτό κάνει το νερό να είναι υφάλμυρο έως υφάλμυρο/υγρότοπος τύπου.

Στο τοπίο κυριαρχούν: καλάμια, βούρλα, νούφαρα, γύρω από τις όχθες θάμνοι, πόες και καλλιέργειες. Οι αμμουδιές της παραλίας και οι αμμόλοφοι κατά μήκος της ακτής συμβάλλουν στο τοπίο αυτού του υγρότοπου.

Η μορφολογία του εδάφους είναι πολύ ρηχή: για παράδειγμα για τη συνολική έκταση αναφέρεται πως το «αβαθές της λίμνης δεν επιτρέπει αντοχή σε ψύχος και ζέστη» και ότι το μέγιστο βάθος φτάνει περίπου 1,2 μ.

Ορνιθολογική και οικολογική σημασία

Η περιοχή Μικρού και Μεγάλου Λιβαριού έχει χαρακτηριστεί ως σημαντική για την ορνιθοπανίδα: εντάσσεται στο δίκτυο NATURA 2000 με κωδικό SCI GR2420004 / ZN GR2420007.

Η αξία της έγκειται σε δύο κυρίως λόγους: πρώτον, αποτελεί σημαντικό σταθμό διέλευσης και διαχείμασης υδρόβιων πουλιών· δεύτερον, φιλοξενεί ποικιλία πουλιών αναπαραγωγής, καθώς και άλλα είδη με μεγάλη οικολογική σημασία.

Ανάμεσα στα είδη που παρατηρούνται: ο Βουβόκυκνος (Cygnus olor), η Χουλιαρομύτα (Platalea leucorodia), οι πάπιες, η Κοκκινοσκέλης (Tringa totanus) με 6-8 ζευγάρια αναπαραγωγής, ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus) με 3-4 ζευγάρια, καθώς και κινήσεις μεταναστευτικών πουλιών όπως η Κιτρινοσουσουράδα (Motacilla flava) με έντονη παρουσία.

Η ποικιλία και η πυκνότητα καλαμώνες, αμμοθίνες, βαλτώδεις εκτάσεις, παράκτιες ζώνες, κάνει την περιοχή σημαίνουσα, όχι μόνο για τα πουλιά αλλά και για άλλα είδη όπως η Βίδρα, ερπετά, καβούρια, χέλια και άλλους υδροβιότοπους οργανισμούς.

Η παρατήρηση είναι ότι «… η επόμενη συστάδα; ή τι μπορεί να κάθεται στο παρακάτω βραχάκι…» όπως αναφέρει η Ορνιθολογική, υποδηλώνοντας τον χαρακτήρα της περιοχής ως τόπου που κρύβει εκπλήξεις για τον παρατηρητή.

Ανθρώπινες επιδράσεις και απειλές

Παρά τη σημαντική προστασία, η περιοχή δεν είναι ανέγγιχτη από τις ανθρώπινες επεμβάσεις και περιβαλλοντικές πιέσεις. Ένα πρόσφατο περιστατικό φωτιάς κοντά στο Μεγάλο Λιβάρι το 2024 υπογράμμισε την ευπάθεια της περιοχής: «Η φωτιά είναι σε απόσταση περίπου 1.000 μ. από το Μεγάλο Λιβάρι. … Η περιοχή αυτή γλίτωσε το 2021, καίγεται το 2024».

Η παρουσία καλλιεργειών, δρόμων, υδραγωγικών ροών και ιχθυογεννητικής μονάδας στο βόρειο όριο του Μεγάλου Λιβαριού, όλα αυτά αποτελούν ενδείξεις της συνεχιζόμενης ανθρώπινης παρουσίας και της ανάγκης για ισορροπία μεταξύ χρήσης και προστασίας.

Η ρηχότητα του νερού, η υφάλμυρη φύση του, οι διακυμάνσεις στη στάθμη και η δυνατότητα υπερθέρμανσης ή ψύξης (λόγω του μικρού βάθους) δημιουργούν πρόσθετα οικολογικά ρίσκα.

Η επικείμενη πίεση από ανάπτυξη, χωροταξικό σχεδιασμό και αλλαγές χρήσης γης καθιστούν απαραίτητη την συνεχή παρακολούθηση και ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και επιστημονικών φορέων.

Προστασία και θεσμικό καθεστώς

Η θεσμική αναγνώριση της περιοχής είναι σαφής: το σύνολο «Μικρό & Μεγάλο Λιβάρι – Δέλτα Ξηριά – Υδροχαρές Δάσος Αγίου Νικολάου – Παράκτια θαλάσσια ζώνη» έχει ενταχθεί στα προγράμματα προστατευόμενων περιοχών.

Συγκεκριμένα, η έκταση χαρακτηρίζεται ως «Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (Important Bird Area – IBA) GR109», καθώς και SCI της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Επιπλέον, οι τύποι οικοτόπων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της περιοχής (όπως αλίπεδα, θίνες, παρόχθια δάση) υπάγονται σε ειδικούς κωδικούς προστατευόμενων τύπων οικοτόπων, σύμφωνα με τη σχετική μελέτη της Μ.Δ. Προστατευόμενων Περιοχών.

Όμως, όπως συχνά συμβαίνει η θεσμική προστασία από μόνη της δεν επαρκεί αν δεν συνοδεύεται από ενεργό διαχείριση, κατάλληλες ζώνες αποκλεισμού, ενημέρωση του κοινού και έλεγχο των απειλών.

Προσωπικές εντυπώσεις και παρατηρήσεις

Κατά την επίσκεψή μου στην περιοχή, αισθάνθηκα την ήρεμη αλλά ζωηρή παρουσία της φύσης, τα καλάμια στον αέρα, τις συστάδες των πουλιών να κινούνται σχεδόν αθόρυβα και η επαφή με το τοπίο να είναι άμεση. Το ότι οι λιμνοθάλασσες είναι τόσο ρηχές δημιουργεί ένα αίσθημα γαλήνης: το νερό μοιάζει «σταματημένο» σε σχέση με τους μεγάλους ανοικτούς υγροτόπους.

Η δυνατότητα να δεις με προβολέα ή τυχαία – ένα ζευγάρι Κοκκινοσκέληδων να αναζητεί τροφή σε ρηχά νερά, ή μια ομάδα Καλαμοκανάδων να περνά ήσυχα, δίνει το αίσθημα ότι βρίσκεσαι σε ένα βιότοπο που «ζει». Και ταυτόχρονα το σκηνικό της παραλίας, των αμμόλοφων και της θάλασσας στο βάθος, καθιστούν το τοπίο πολύμορφο.

Η εμπλοκή των ανθρώπων, καλλιέργειες, δρόμος, παραλίες, φαίνεται μεν αλλά δεν υπερκαλύπτει την φύση. Αυτό το πέρασμα του ανθρώπινου στοιχείου με ήπια μορφή κάνει την εμπειρία πιο ρεαλιστική.

Σκέφτηκα πως ένας επισκέπτης με ευαισθησία στη φύση μπορεί να περάσει ώρες απλώς παρατηρώντας τις αλλαγές του φωτός, της στάθμης, των πουλιών και πως το μέρος προσφέρει έναν συνδυασμό γαλήνης και παρατήρησης, κάτι που συχνά λείπει από τους πιο «τουριστικούς» υγροτόπους.

Έρχομαι όμως ταυτόχρονα στο σημείο της ανησυχίας: βλέπει κανείς ευπάθειες – σημάδια ότι αν δεν φροντιστεί, το σύστημα μπορεί να αποσταθεροποιηθεί. Ένα κανάλι που ενδέχεται να αλλάξει, ένα δρόμος που μπορεί να φέρει όχληση, μια φωτιά που μπορεί να επεκταθεί. Η σύγκρουση χρήσης / φύσης είναι εδώ, αλλά όχι σε ακραίο βαθμό, γεγονός που κάνει το μέρος τόσο σημαντικό για διατήρηση.

Προτάσεις για επίσκεψη και υπεύθυνη συμπεριφορά

Εάν επισκεφθείτε το Μικρό και Μεγάλο Λιβάρι, μερικές προτάσεις για να έχετε μια καλή εμπειρία και να συμβάλλετε στη διατήρηση του τόπου: Φροντίστε να είστε διακριτικοί, ειδικά κατά τις ώρες αυξημένης ορνιθοπαρατήρησης (πρωί – απόγευμα) να μη χρησιμοποιείτε φλας, να μην διαταράσσετε τα πουλιά.

Παραμείνετε στους διαδρομούς ή τους σημειωμένους δρόμους· αποφύγετε να εισέλθετε σε καλαμώνες ή βαλτώδεις εκτάσεις χωρίς να έχετε οδηγό. Αποφύγετε τη ρίψη απορριμμάτων, καθώς οι υγρότοποι είναι πολύ ευαίσθητοι και ιδιαίτερα σχολιάστε προς άλλους επισκέπτες τη σημασία του μέρους.

Σε περιόδους αποδημίας, η παρατήρηση των πουλιών είναι πιο έντονη, ένα ζευγάρι κιάλια ή φωτογραφική με ήπια χρήση μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

Σκεφτείτε να συνδυάσετε την επίσκεψή σας με άλλες δραστηριότητες στην περιοχή Ιστιαίας-Αιδηψού: πεζοπορία, παραλία. Έτσι η επίσκεψη γίνεται πλουσιότερη και υποστηρίζει την τοπική κοινότητα.

Συμπέρασμα

Το Μικρό και το Μεγάλο Λιβάρι στην Ιστιαία είναι ένας «μικρός παράδεισος» που ενσωματώνει πολλά στοιχεία: παράκτιο υγροτόπο, ποικιλία πουλιών, συνάντηση γλυκού και θαλασσινού νερού, και μια ήπια ανθρώπινη παρουσία.

Η σημασία του τόσο για την τοπική οικολογία όσο και για τον επισκέπτη που αναζητά επαφή με τη φύση είναι αδιαμφισβήτητη. Ταυτόχρονα, η ανάγκη για διαρκή προστασία, ενημέρωση και υπεύθυνη συμπεριφορά είναι περισσότερο από εμφανής.

Εάν διατηρηθεί και ενισχυθεί η σωστή διαχείριση, ο τόπος μπορεί να προσφέρει όχι μόνο μια όμορφη εμπειρία, αλλά και μια ζωντανή ενδεικτική περίπτωση για το πώς οι υγρότοποι μπορούν να συνυπάρχουν με την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Αυτές είναι όλες οι πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο. Περιλαμβάνουν επιστημονικές, θεσμικές και ενημερωτικές αναφορές για την περιοχή του Μικρού και Μεγάλου Λιβαριού, με έμφαση στην οικολογία, την ορνιθοπανίδα και το καθεστώς προστασίας.